برای داشتن شهری تمیز و سالم، لازم است که افراد با حقوق شهروندی آشنا بوده و نسبت به انجام وظایف و رعایت قوانین خود را مسئول بدانند.

حمل نخاله و مصالح ساختمانی به صورت غیر مجاز و تخلیه آن ها در مکان نامناسب، از تخلفاتی است که افراد آگاهانه و یا به صورت ناخواسته مرتکب می شوند.

به طور کلی از شهروندان انتظار می رود که نسبت به حفظ و نگهداری از شهر خود مسئولیت پذیر باشند.

نخاله ساختمانی که گاهی از آن به عنوان پسماند یا ضایعات ساختمانی هم نام برده می شود، به مواد باقی مانده از ساخت و ساز، تخریب اماکن، حفاری، تعمیرات و به طور کلی تمامی فعالیت های ساختمانی و عمرانی گفته می شود.

پسماند های ساختمانی شامل موادی مثل گچ، خاک، شیشه، بتون، سیمان، چوب، سرامیک، ایزوگام و … می باشند.

یکی از مهم‌ترین معضلات زیست‌محیطی شهرها، تخلیه نخاله‌های ساختمانی در محل‌های غیر مجاز و نزدیک محل سکونت افراد است.

مدیران شهری و مسئولان و دوستداران محیط زیست بارها بر ضرورت مقابله با شهروندان متخلفی که با بی اعتنایی به حقوق و سلامت دیگران، قانون را زیر پا می‌گذارند تاکید کرده و طرح‌های مختلفی را نیز در این زمینه اجرا کرده‌اند، اما باز هم در پیرامون بعضی از شهرها شاهد انباشت انبوهی از نخاله‌های ساختمانی هستیم که نه‌تنها تهدیدی برای سلامت شهروندان و مسافران است، بلکه به سیما و منظر شهری نیز آسیب می‌زند.

شاید آن دسته از شهروندانی که برای سهولت در کار و در جریان عملیات ساخت و ساز، نخاله‌های ساختمانی را در نزدیک‌ترین مکان تخلیه می‌کنند و مسئولانی که عزم جدی برای مقابله با این وضعیت ندارند نمی‌دانند که قوانین و مقررات زیادی در این خصوص وضع شده و در صورت بروز هرگونه مشکلی در این زمینه، امکان پیگرد قانونی متخلفان وجود دارد.

شاید یکی از علل بی‌توجهی به تکالیف قانونی در این زمینه آن است که تاکنون پرونده‌های زیادی با موضوع شکایت شهروندان از شهرداری به دلیل قصور در جانمایی و دفن صحیح نخاله‌های ساختمانی در محاکم دادگستری مطرح نشده است، اما این مسئله به معنی آن نیست که چنین امکانی وجود ندارد.

تاثیرات نامطلوب تخلیه غیر مجاز نخاله

یکی از معضلاتی که تخلیه غیر مجاز نخاله های ساختمانی ایجاد می کند، سد معبر و ایجاد محدودیت در رفت و آمد است.

نخاله های ساختمانی حجم بالایی داشته و فضای بسیاری را اشغال می کنند؛ به همین دلیل اگر در محل نامناسبی تخلیه شوند برای حمل و نقل وسایل نقلیه و عابران مشکل ایجاد خواهند کرد.

گاهی اوقات تخلیه غیرمجاز نخاله های ساختمانی در حاشیه بزرگراه و جاده ها ، فقط به ایجاد مشکل در عبور و مرور محدود نمی شود و باعث بروز حوادث خطرناکی مثل تصادف می شود.

تاثیر نخاله های ساختمانی بر محیط زیست، یکی دیگر از مواردی است که تخلیه غیر مجاز به همراه دارد.

برخی از افراد، نخاله های خود را در مجاورت رودخانه ها می ریزند و باعث آلوده شدن محیط زیست و به دنبال آن تحت تاثیر قرار گرفتن زندگی جانواران و گیاهان می شود.

یکی دیگر از موارد نامطلوبی که تخلیه غیر قانونی نخاله به همراه دارد، ایجاد مناظر نامناسب در محیط زندگی مردم است.

با در نظر گرفتن این نکته که چشم انداز های شهری می تواند تاثیر بسیاری بر روحیه شهروندان داشته باشد، این مسئله اهمیت زیادی پیدا می کند.

یکی دیگر از مهم ترین مشکلاتی که نخاله های ساختمانی می تواند برای شهروندان ایجاد کند، مشکلات بهداشتی است.

تخلیه نخاله های ساختمانی باعث ایجاد گرد و غبار و آلودگی می شود، که این مسئله می تواند منجر به بروز بیماری برای ساکنین منطقه گردد.

شهرداری مسئول جانمایی محل تخلیه نخاله‌های ساختمانی

در صورت بروز یا شیوع بیماری خاصی ناشی از انباشت غیر قانونی نخاله‌های ساختمانی در یک محل و اثبات تقصیر شهرداری در این زمینه، امکان وصول دیه و اَرش و محکومیت شهردار وقت وجود دارد، همچنین شهرداری‌ها می‌توانند برای شهروندان متخلفی که اقدام به تخلیه نخاله‌ها در اماکن غیر مجاز می‌کنند، محکومیت‌های فراتر از توقیف وسیله نقلیه یا پرداخت جزای نقدی را تقاضا کنند، بنابراین در صورت جمع اسباب و غلبه ادله در محکمه، امکان صدور احکامی مبنی بر پرداخت دیه یا اَرش یا تشدید مجازات متخلف را دارد.

بر اساس تبصره ۴ بند ۲ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، شهرداری مکلف است محل‌های مخصوصی را برای تخلیه نخاله و زباله و فضولات ساختمانی و مواد رسوبی و فاضلاب و نظایر آن‌ها تعیین کند و با انتشار آگهی به اطلاع شهروندان برساند.

محل تخلیه نخاله ساختمانی باید بر اساس نقشه تفصیلی شهر، خارج از محدوده شهری باشد، البته جانمایی کارخانه تبدیل زباله نیز به عهده شهرداری گذاشته شده است.

رانندگان وسایل نقلیه که خواستار انتقال نخاله‌های ساختمانی هستند، باید این مواد را در محل‌های که از قبل به وسیله شهرداری مشخص و در قالب آگهی عمومی، اطلاع‌رسانی شده تخلیه کنند؛ مجازت متخلفان از این تکلیف قانونی در ماده ۲۷۶ قانون کیفر عمومی سابق و ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است.

مصالح و نخاله های ساختمانی را باید درون ساختمان یا پارکینگ نگهداری کرد و هنگامی که زمان انتقال آن ها فرا رسید، از شرکت هایی که ارائه دهنده خدمات و خودرو های حمل نخاله هستند، کمک گرفت و پسماند ها را در محل مناسب دفن نخاله، که توسط شهرداری تعیین می شود، تخلیه کرد.

جالب است بدانید که طبق قوانین، حمل مصالح و نخاله های ساختمانی باید با نصب روکش انجام شود.

مسئولیت کیفری متوجه شهرداری و شهروندان است

به موجب بند ۱ از بند "ب" ماده ۲ قانون مدیریت پسماند، نخاله‌های ساختمانی در گروه‌ پسماندهای عادی طبقه‌بندی شده و لذا جرایم مترتب بر رعایت نکردن مقررات راجع به این مواد در صورت گستردگی دامنه خسارات و اثبات ادله شاکی، مشمول موارد مشدده و یا صدور مجازات اشد است.

گاهی متشاکیان یا متخلفانی که به دلیل قصور عمدی یا سهوی در دفع و دفن نخاله‌های ساختمانی به دادگاه احضار می‌شوند، اینگونه استدلال می‌کنند که تنها مسئولیت دفع و دفن این مواد بر عهده شهرداری است در حالی که بخشی از این وظیفه به موجب تبصره ۴ بند ۲ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها بر عهده شهرداری و بخشی نیز طبق ماده ۹ آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند، بر عهده کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی است که مبادرت به عملیات ساختمانی و عمرانی می‌کنند.

فصل ششم «قانون شهرداری »، به وظایف این نهاد اجرایی اختصاص دارد. طبق تبصره یک ماده 55 این قانون، «سد معابر عمومی و اشغال پیاده روها و استفاده غیرمجاز [از] آن ها و میدان ها ، پارک ها و باغ های عمومی، برای کسب یا سکنا یا هر عنوان دیگری، ممنوع است. » بنابراین، تردیدی نیست که ریختن نخاله های ساختمانی و مسدود کردن معابر شهری، اقدامی غیرقانونی محسوب می شود.

در ادامه تبصره یک ماده 55 می خوانیم: «شهرداری مکلف است از آن) سد معبر (جلوگیری و [برای] رفع موانع موجود و آزاد نمودن معابر و اماکن مذکور، به وسیله مأمورین خود، رأسا اقدام کند. »

قوانین مربوط به نخاله های ساختمانی

خودروهایی که نسبت به حمل پسماند عمرانی و تخلیه آن در مکان‌های غیرمجاز اقدام کنند، مشمول ماده ١۶ و ١٩ و ٢٠ قانون مدیریت پسماند مصوب ١٣٨٣/٢/٢٠ خواهند شد.

ماده 16 قانون مدیریت پسماند: طبق این قانون، نگهداری، خرید و فروش، جمع آوری، دفن و تخلیه نخاله و پسماند های ساختمانی باید بر اساس آیین نامه اجرایی و مقررات انجام گیرد. در غیر این صورت افراد متخلف با حکم مراجع قضایی به پرداخت جریمه نقدی محکوم خواهند شد.

جریمه نقدی تخلفات درمورد پسماند های عادی برای اولین بار ۵۰۰ هزار رالا تا یکصد میلیون رالو، و برای پسماند های دیگر از دو میلیون تا یکصد میلیون رالو خواهد بود.

در صورت تکرار این تخلفات، هر بار مجازات به دو برابر میزان قبلی افزایش خواهد یافت.

ماده 20 قانون مدیریت پسماند: در صورتی که خودرو ها اقدام به تخلیه پسماند در مکان ها غیر مجاز کنند، به مدت یک تا ده هفته توقیف خواهند شد.

در تبصره این ماده قانونی آمده است: اگر محلی که خودرو اقدام به تخلیه نخاله و پسماند در آن جا کرده است معابر شهری و یا بین شهری باشد، متخلف به حداکثر زمان توقیف خودرو محکوم خواهد شد.

مجازات تخلیه نخاله‌های ساختمانی در حریم و محدوده راه‌ها

ریختن نخاله‌ها و مصالح ساختمانی در راه‌ها، خطوط راه‌آهن و حریم قانونی آن‌ها در داخل یا خارج از محدوده قانونی شهرها به موجب ماده ۷ قانون ایمنی راه‌ها ممنوع است و مرتکبان علاوه بر جبران خسارت به تحمل حبس از سه ماه تا دو سال محکوم می‌شوند و اگر تخریبی صورت نگرفته باشد مرتکبان به یک تا شش ماه حبس یا پرداخت جزای نقدی از ۵۰۰ هزار تا پنج میلیون ریال محکوم خواهند شد.

اگر تخلیه نخاله‌های ساختمانی به تشخیص کارشناسان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت از محیط زیست، اقدام علیه بهداشت عمومی تلقی شود، مرتکب یا مرتکبان به حبس تا یک سال و اگر در قوانین دیگر مجازات شدیدتری تعیین شده باشد به همان مجازات محکوم می‌شوند.