نگاهی به موقعیت جغرافیایی هر کشوری و مرور آن، اثرگذاری فراوانی بر سیاست خارجی و موقعیت‌های متعدد دیپلماتیک دارد. در حالیکه برخی از کشورها دارای همسایگان متعددی هستند و مرز مشترک دارند، برخی دیگر همسایگان کمتری دارند که موقعیت هر یک از کشورها برای همسایگانش از این نظر مهم است. در این میان ایران همسایگان متعدد با ویژگی‌های متعدد و گاه متفاوت دارد.

افغانستان و پس از آن، عراق طولانی‌ترین مرز را با ایران دارد. اثر بخشی هر یک از این کشورها و موقعیت آنها در مراحل متعدد از حیات سیاسی خود پرونده‌ای مفصل است. در این میان حوزه مناسبات سیاسی و دیپلماتیک دو کشور ایران و عراق دارای فراز و نشیب‌های متعددی بوده است.

این روابط به رغم گسستی که زمان حاکمیت 30 ساله صدام دیکتاتور سابق عراق داشته بویژه تهاجم نظامی و جنگ تحمیلی 8 ساله علیه ایران، با فروپاشی رژیم بعثی عراق وارد فضای تازه‌ای شد.

ایران در طول سال‌های پس از صدام و روی کارآمدن دولت‌های مردمی مهمترین یاور و پشتیبان دولت منتخب عراق بوده و می‌باشد. سفرهای متقابل مقام‌های بلندپایه دوکشور در تمامی سطوح سیاسی، اقتصادی و... نشان و گواهی است هم از اهمیت این روابط و هم از گرمی آن.

از این رو درباره روابط ایران و عراق و مسائل مربوط به 2 کشور با ناظم دباغ نماینده اقلیم کردستان عراق در تهران به گفت و گو پرداختیم.

در طول 10 سال گذشته و پس از روی کارآمدن دولتهای جدید، اهمیت روابط تهران و بغداد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اگر بخواهیم در مورد اهمیت روابط ایران و عراق صحبت کنیم باید چندین مورد مهم را مدنظر داشته باشیم که به برخی از محوری ترین آنها اشاره می‌کنم.

1- عراق و ایران از نظر جغرافیایی، مرز مشترکی بیش از 1000 کیلومتر (یک هزار کیلومتر) با همدیگر دارند.

2- هر دو با خلیج فارس مرز دارند.

3- عراق دروازه و پل ارتباطی با غرب برای ایران محسوب می‌شود.

4- عراق مرکز اماکن متبرکه و مذهبی شیعیان است که این برای زائران شیعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

پیداست که می‌توان از گذشته‌های دور در همه زمینه‌ها از جمله؛ آیینی، مذهبی، فرهنگی و تا حدودی هم نژادی، مردم ایران و عراق به یکدیگر نزدیک بوده‌اند. از همان زمان در مراحل مختلف، مردمان مبارز عراق؛ شامل کرد و عرب و ملیت‌های دیگر در ایران زندگی کرده‌اند و به تشکیلات و سازماندهی خود رونق داده و برای شیوه‌های مبارزاتی‌شان بر علیه رژیم‌های ستمگر عراق، برنامه‌ریزی کرده‌اند.

همچنین در زمان قبل از انقلاب نیز به همین شیوه؛ عراق مأمن گروه‌ها و جریان‌هایی بود که مخالف رژیم شاه بودند. یعنی چه عراق و چه ایران در زمان‌های گذشته، مأمن مبارزان و گروه‌های سیاسی مخالف بوده‌اند. برای همین، به نظر من امروزه در عراق و جمهوری اسلامی ایران، کسانی قدرت را در دست گرفته‌اند و حکمرانی می‌کنند که زمانی، مبارز بودند. به همین دلیل به همکاری بیشتر نیاز دارند تا با افزایش ارتباطات هر دو طرف بتوانند، امنیت،ثبات و آرامش را در منطقه برقرار کنند.

اشاره کردید به تأمین امنیت و ثبات منطقه از طریق تعامل کشورهای آن، یکی از مشکلات منطقه حضور نیروهای خارجی است،برای رفع مشکلات خاورمیانه بویژه درحفظ صلح و ثبات، همکاری کشورهای منطقه بویژه ایران و عراق باید بر چه مؤلفه‌ها و محورهایی استوار باشد؟

جدای از ضرورت وجود مسائل امنیتی و ثبات، اگر نا آرامی در هر یک از طرفین به وجود بیاید، بر روی طرف دیگر نیز تأثیر می‌گذارد؛ یعنی امنیت و ثبات هر دو طرف به یکدیگر مرتبط است.

به همین جهت ضروری است که در همه زمینه‌ها با یکدیگر همکاری نمایند. در اینجا می‌توان از همکاری اقتصادی میان دو طرف نام برد که اقتصاد، در زمینه‌های اشتغالزایی، سرمایه‌گذاری و امنیت اهمیت فراوانی دارد، بخش اقتصادی بیشتر از همه چیز به آرامی، امنیت و ثبات نیاز دارد، بر بهبود، افزایش سطح روابط و همکاریهای بیشتر تأثیر می‌گذارد و در نهایت به سوی همکاری‌های فرهنگی و اجتماعی سوق پیدا می‌کند.

همه این موارد طرفین را به سمت همکاری‌های سیاسی و تفاهمنامه‌های استراتژیک هدایت می‌کند تا هر دو طرف بتوانند منافع مشترک و همسان و متوازن داشته باشند و آنها را حفظ کنند. به عبارت دیگر روابط ایران و عراق مهم است و ضرورت آن دو چندان.

اقلیم کردستان نیزهمچون اداره‌ای فدرال در چارچوب قانون اساسی عراق با جمهوری اسلامی ایران ارتباط و مراودات خوبی دارد. برای همین، ارتباط با اقلیم کردستان موجب بهبودی روابط بیشتر و مستحکمتر با حکومت مرکزی در عراق می‌شود و ارتباط با حکومت مرکزی در عراق باعث ایجاد ارتباط هر چه بیشتر و بهتر با اقلیم کردستان می‌گردد.

البته جدای از همه این روابطی که در مورد آنها صحبت کردیم، ساختار ملی و همچنین آئینی و مذهبی در عراق نیز وجود دارد که آن هم به همان صورت نقش خود را در خصوص ایجاد ارتباطات با ایران ایفا می‌کند. در سطح منطقه هم افزایش روابط میان ایران و عراق نقش و تأثیر خود را بر روی رویدادهای منطقه خواهد داشت. از سوی دیگر این همکاری و دوستی متقابل به کشورهای منطقه و همسایگان نیز منتقل می‌شود.

افزایش سطح مبادلات تجاری و اقتصادی 2 کشور چه تأثیرات بسزایی دارد؟

طبیعی است وقتی که طرفین مرز مشترک بیش از یک هزار کیلومتر دارند، اگر آرامش و امنیت برقرار باشد و روابط خوبی با هم داشته باشند، مطمئناً زمینه‌های اقتصادی و بازرگانی نیز توسعه می‌یابد و در این میان نیازهای هموطنان با همکاری یکدیگر تأمین خواهد شد. به خصوص امروزه عراق و اقلیم کردستان به ویژه در زمینه آبادانی نیازهای زیادی دارند زیرا عراق به علت جنگ‌های رژیم ساقط شده بعث با ایران و کویت ویران گشته و آبادانی و سازندگی کشور ضروری است.

برای مثال در دهه 80 شمسی یعنی از سال‌های 2000 فعالیت‌های مرزی اقلیم کردستان و ایران سالانه از 150 میلیون دلار بیشتر نمی‌شد که امروزه به بیش از 4 میلیارد دلار رسیده و پیش‌بینی می‌شود در آینده به 8 میلیارد دلار برسد. در مقطع کنونی، رونق بیشتر زمینه‌های بازرگانی، سرمایه گذاری و گردشگری ضرورت دارد.

در طول این سال‌ها رفت و آمدهای دیپلماتیک میان دو کشور رونق فراوانی داشته است. رهاورد این رایزنی‌ها میان 2 کشور را چگونه می‌بینید؟

سفرها و رفت و آمدهای مسئولان بلندپایه و هیأت‌های دیپلماتیک هر دو طرف همواره از اهمیت زیادی برخوردار است. هر چه میزان این رفت و آمدها بیشتر باشد به همان اندازه نیز روابط استحکام بیشتری پیدا کرده، مشکلات سریعتر برطرف خواهد شد و زمینه‌های دیگر نیز توسعه می‌یابد.

همچنان که گفتم افزایش رایزنی‌ها باعث ارتقای سطح روابط در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی خواهد شد. البته در صورتی که روابط خوب باشد، نشاندهنده این است که امنیت و آرامش برقرار است و طرفین برای استمرار آن همکاری می‌نمایند.

در مرزهای کشور متأسفانه معضلات امنیتی مانند برخی گروهک‌های تروریستی همچون پژاک وجود دارد.در این باره عراق چه اقداماتی انجام داده است؟

در چارچوب قانون اساسی و عراقی فدرال، اقلیم کردستان برای ایجاد امنیت و ثبات و توسعه زمینه‌های بازرگانی و سرمایه‌گذاری و آبادانی اهمیت خاصی قائل است. به همین جهت به حفظ ثبات و امنیت مشترک با جمهوری اسلامی ایران اهمیت می‌دهد و طبق اصول مشترکی که میان اقلیم کردستان و ایران وجود دارد، هر دو طرف معتقد هستند که نباید هیچ گروه مسلحی از خطوط مرزی همدیگر بگذرند و باعث ناامنی بشوند. در سال گذشته توانستیم مشکل پژاک را به سوی نوعی راه حل ببریم، فعالیت‌های نظامی را متوقف سازیم و آرامش را در مرزها برقرار نماییم.